Zelfstandigen die hun sociale bijdragen niet kunnen betalen, kunnen vrijstelling aanvragen. Vanaf 2019 verandert de regeling. De bevoegdheid verschuift van de FOD Sociale Zekerheid naar het RSVZ (Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen van de Zelfstandigen). Maar ook de voorwaarden wijzigen.
Financiële voorwaarden
In het verleden moest de zelfstandige in staat van behoefte verkeren om vrijstelling van bijdragen aan te vragen. Die voorwaarde wijzigt. Voortaan volstaat het dat hij tijdelijk met financiële of economische moeilijkheden te kampen heeft. Daardoor komen ook zelfstandigen in aanmerking die even naar adem moeten happen - bv. door een economische crisis of een gezondheidsprobleem - zonder behoeftig te zijn. Er zullen dus meer zelfstandigen in aanmerking komen om vrijstelling aan te vragen.
Maar ook minder. Want het tijdelijk karakter van de problemen is voortaan cruciaal. Zo zal een zelfstandige die er jaar na jaar niet in slaagt om uit de financiële nood te geraken, niet langer vrijstelling na vrijstelling krijgen. Het systeem dient niet om structureel zwakke ondernemingen kunstmatig in leven te houden. Wie behoeftig is zal andere uitwegen moeten zoeken, bijvoorbeeld aankloppen bij het OCMW.
Bewijslast
Wie vrijstelling aanvraagt, zal de volgende elementen moeten bewijzen: de moeilijke financieel-economische situatie, het tijdelijk karakter ervan en de onmogelijkheid om te betalen. Wat deze laatste voorwaarde betreft, zal het RSVZ onder meer nagaan of de zelfstandige nog financiële buffers heeft die hem toelaten om zijn bijdragen te betalen.
Sommige zelfstandigen moeten niet bewijzen dat ze zich in een financieel moeilijke situatie bevinden, met name ingeval van faillissement, collectieve schuldenregeling of gerechtelijke reorganisatie of als hun zaak getroffen is door een natuurramp, brand, vernieling of allergie. Idem voor de zelfstandige die een leefloon geniet. Het RSVZ kan wel het tegenbewijs leveren.
Voor welke types van afrekeningen?
In de voorbije jaren kon de zelfstandige alleen vrijstelling aanvragen voor zijn voorlopige bijdragen. In de toekomst zal hij ook een aparte aanvraag kunnen indienen voor zijn regularisatiebijdragen (eindafrekening).
Hoe verloopt een aanvraag vrijstelling?
De aanvraag loopt via het sociaal verzekeringsfonds (Acerta) of via een internetplatform dat de overheid nog aan het ontwikkelen is.
Wie vrijstelling aanvraagt, moet voorafgaandelijk een vermindering van zijn voorlopige bijdragen aanvragen, als hij daarvoor in aanmerking komt. Immers, ook een bijdragevermindering kan soelaas bieden voor zelfstandigen met financiële zorgen.
Het sociaal verzekeringsfonds maakt de aanvraag over aan het RSVZ. Gespecialiseerde ambtenaren van het RSVZ zullen het dossier beoordelen en een voorstel van beslissing overmaken aan de zelfstandige. Die kan vragen om gehoord te worden, waarna de ambtenaar een definitieve beslissing zal nemen. Als die negatief uitvalt, kan de zelfstandige zijn dossier aankaarten bij een beroepscommissie binnen het RSVZ, die voorgezeten wordt door een beroepsmagistraat.
Een vrijstelling van voorlopige bijdragen geldt ook voor de regularisatiebijdragen die achteraf nog volgen. En zij is definitief, er zal nadien geen inkomenstoets meer gebeuren.
Wat met de vennootschap?
Als de mandataris van een vennootschap vrijstelling krijgt, is de vennootschap automatisch ontheven van haar hoofdelijke aansprakelijkheid. Maar de vennootschap kan niet op eigen initiatief ontheffing vragen. Als zij financiële problemen ondervindt om de sociale bijdragen in de plaats van haar mandataris te betalen, kan ze contact nemen met het sociaal verzekeringsfonds om samen een uitweg te zoeken.
Aanvraag indienen?
De snelste en eenvoudigste manier om een vrijstelling aan te vragen is rechtstreeks via de portaalsite van het RSVZ.
Als dit niet lukt, kan je nog kiezen voor een papieren aanvraag. Gebruik in dat geval dit aanvraagformulier. Wil je vrijstelling vragen, maar ben je ondertussen volledig gestopt met je zelfstandige activiteit? Gebruik in dat geval dit aanvraagformulier.
Tip: Ga je voor de papieren versie? Teken het document dan zelf: het RSVZ aanvaardt immers geen aanvragen die door boekhouders ondertekend zijn. Verstuur het via aangetekende zending of lever het af in je Acerta-kantoor. Hou er rekening mee dat het beslissen van de vrijstelling via de papieren versie langer duurt.
Vrijstelling en sociale rechten
Een zelfstandige die vrijstelling van betaling krijgt, behoudt al zijn socialezekerheidsrechten. Maar de vrijgestelde kwartalen tellen niet mee in zijn pensioenloopbaan. Zijn pensioen zal dus lager uitvallen. Om dat te vermijden, kan de zelfstandige de vrijgestelde bijdragen alsnog vrijwillig betalen op een later tijdstip, als hij uit de problemen is. Dat moet wel binnen de verjaringstermijn van 5 jaar.
De zelfstandige die zijn voorlopige bijdragen betaald heeft en alleen vrijstelling van de regularisatiebijdragen krijgt, behoudt wél zijn pensioenrechten.