Wanneer wordt een wachtdienst beschouwd als arbeidstijd?

Je doet er goed aan om je werknemer tijdens de wachtdienst niet te veel beperkingen op te leggen. Doe je dat wel, dan kan de hele wachttijd gezien worden als arbeidstijd. Het Europees Hof van Justitie verduidelijkt de criteria waarmee rekening moet gehouden worden bij het beoordelen van de vraag of de tijd waarin men een wachtdienst vervult ook als arbeidstijd moet gezien worden.

Bij het uitoefenen van een wachtdienst is het zo dat een werknemer wordt gevraagd om bereikbaar te zijn voor het geval er een oproep komt. De vraag of de tijd die de werknemer spendeert voor het uitoefenen van een wachtdienst als arbeidstijd gezien moet worden is voor jou natuurlijk belangrijk. Wordt het gezien als arbeidstijd, dan loop je immers het risico dat je overloon zal moeten betalen wanneer deze uren bovenop een gewoon voltijds rooster gepresteerd worden. Of, als je weet dat ze als arbeidstijd gezien zullen worden, kan je het gewone rooster van die week zo proberen organiseren dat er geen sprake zal zijn van overloon.

Komt er een oproep en moet de werknemer daadwerkelijk arbeid verrichten, dan is het duidelijk dat er sprake is van arbeidstijd. Of de tijd waarin men de wachtdienst uitoefent, zonder dat er effectief prestaties geleverd worden, ook gezien moet worden als arbeidstijd is echter moeilijker te beoordelen. De plaats waar de werknemer de wachtdienst mag uitoefenen is in de eerste plaats bepalend.

Wordt de wachtdienst uitgeoefend op de arbeidsplaats, dan is het duidelijk dat deze tijd aanzien moet worden als arbeidstijd omdat de werknemer niet vrij over zijn tijd kan beschikken. De meeste sectoren waarbinnen wachtdiensten of permanenties gangbaar zijn, hebben specifieke regels hierover in een CAO verankerd.

Over de vraag of een wachtdienst die wordt uitgeoefend buiten de arbeidsplaats, thuis of op een andere door de werknemer vrij gekozen plaats, ook als arbeidstijd aanzien moet worden, is er minder eensgezindheid maar de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie brengt daar nu wat meer duidelijkheid over. 

In twee arresten van 9 maart 2021 preciseert het Europese Hof van Justitie de criteria waarmee rekening moet gehouden worden. Als de werknemer tijdens zijn wachttijd verplichtingen krijgt opgelegd die ervoor zorgen dat hij geen mogelijkheid heeft om de tijd vrij in te vullen en zich met zijn eigen interesses bezig te houden, dan moet de wachttijd gezien worden als arbeidstijd. Bij de beoordeling moet er rekening gehouden worden met:

• De tijd waarover de werknemer beschikt om zijn beroepsactiviteit te hervatten vanaf het moment dat de werkgever daarom vraagt of vanaf het moment dat hij een oproep krijgt.

Een wachtdienst waarbij de werknemer slechts enkele minuten heeft om zijn werk te hervatten wordt in principe integraal beschouwd als arbeidstijd. Heeft de werknemer echter een redelijk tijdbestek om te reageren en kan hij persoonlijke bezigheden en sociale activiteiten inplannen, dan wordt de wachttijd niet gezien als arbeidstijd.

• Het gemiddeld aantal interventies dat hij tijdens de wachtdienst moet uitvoeren.

Wordt hij vaak opgeroepen, dan heeft de werknemer immers minder ruimte om zijn tijd vrij in te vullen. Dat geldt des te meer wanneer de interventies doorgaans vrij lang duren.

Het Europese Hof van Justitie preciseert ook een aantal omstandigheden die niet doorslaggevend zijn bij de beoordeling of een wachtdienst gezien moet worden als arbeidstijd:

• Organisatorische problemen die een wachtdienst voor de werknemer met zich kan brengen en die het gevolg zijn van natuurlijke omstandigheden of van zijn vrije keuze;
• Het feit dat er weinig recreatiemogelijkheden zijn in de omgeving die de werknemer niet kan verlaten tijdens zijn wachtdienst;
• De moeilijke bereikbaarheid van de werkplek;
• Het feit dat de werknemer een dienstwoning ter beschikking krijgt in de buurt van de werkplek;
• De grote afstand tussen de door de werknemer vrij gekozen domicilie en de plaats die tijdens de wachtperiode binnen een bepaald tijdbestek moet bereikt worden.

Hoe dwingendere bepalingen je een werknemer dus oplegt, hoe groter de kans dat de wachtdienst gezien wordt als arbeidstijd. Vraag je je werknemer om binnen heel korte tijd na een oproep aanwezig te zijn op de werkplek, verplicht je hem de facto om binnen een bepaalde straal van de werkplek te blijven, dan wordt de kans groter dat zijn wachttijd gezien wordt als arbeidstijd.