Vlaanderen zet in op de versterking van de klokkenluidersregeling

De arbeidsrechtbank in Henegouwen heeft zich in een vonnis van 23 juni 2025 uitgesproken over de vordering van een opvoeder die werd ontslagen wegens dringende redenen. De aanleiding was een brief over werkdruk aan zijn toezichthoudende overheid.

De casus: ontslag na melding aan toezichthouder

In april 2023 stuurde de opvoeder samen met collega's een brief naar de directie over werkdruk en ziekteverzuim. Onmiddellijk daarna stuurde hij een kopie van deze brief naar de toezichthoudende overheid om "een beeld te geven van de onrust binnen het team".

Op 17 april 2023 werd hij ontslagen wegens dringende redenen. Hem werd verweten dat hij de brief, die als leugenachtig werd beschouwd, aan de toezichthoudende overheid had doorgestuurd.

Het oordeel van de rechtbank

De rechtbank stelde dat de melding aan de toezichthoudende overheid niet onterecht was. De verstrekte informatie was niet ongegrond en ongefundeerd, omdat deze door andere personeelsleden werd bevestigd. Daarenboven maakt een mogelijk onterechte melding op zich geen fout uit.

De rechtbank oordeelde verder dat een principieel verbod voor werknemers om contact op te nemen met de toezichthoudende overheid niet kan worden bekrachtigd. Dit geldt vooral gezien de ontwikkelingen in de wetgeving ter bescherming van klokkenluiders.

Hoewel de rechtbank oordeelde dat de wijze waarop het contact tot stand kwam niet correct was - de opvoeder had niet gewacht op de reactie van de directie - maakte deze fout de arbeidsrelatie niet definitief onmogelijk. De fout kon niet als ernstig worden beschouwd, waardoor het ontslag wegens dringende redenen niet gerechtvaardigd was.

Aanleiding voor evaluatie van de huidige regeling

Dit vonnis vormt de aanleiding om nader in te gaan op de klokkenluidersregeling zoals die in het Bestuursdecreet geregeld wordt voor Vlaanderen. Dit decreet is gebaseerd op de Europese klokkenluidersrichtlijn 2019/1937 en voorziet een procedure voor de melding van inbreuken en voor de bescherming van melders.

De Vlaamse regering heeft in haar Visienota van 22 juli 2025 een evaluatie gemaakt van de bestaande regeling. In deze nota heeft zij voorstellen gedaan voor de versterking van de klokkenluidersregeling.

Huidige klokkenluidersregeling in het Bestuursdecreet

Meldingsprocedure

In de huidige regeling kan een natuurlijke persoon informatie over inbreuken die in het kader van het werk wordt verkregen, melden of openbaar maken via een intern meldkanaal.

Nadat melders de informatie over inbreuken intern gemeld hebben, kunnen ze die informatie ook extern melden. Als ze menen dat de melding niet doeltreffend behandeld kan worden of dat er een risico op represailles bestaat, kunnen ze ook rechtstreeks melding doen bij een extern meldkanaal. Voor de Diensten van de Vlaamse overheid en de lokale besturen zijn de meldkanalen in het Bestuursdecreet opgenomen.

Anonieme meldingen worden toegestaan, omdat de realiteit aantoont dat anonieme meldingen belangrijke inbreuken aan het licht kunnen brengen die anders onopgemerkt zouden blijven.

Definitie van inbreuk

Een inbreuk wordt gedefinieerd als een handeling of nalatigheid die voldoet aan een van de volgende voorwaarden:

• ze is onrechtmatig;
• ze ondermijnt het doel of de toepassing van regelgeving.

Bescherming tegen represailles

Het Bestuursdecreet voorziet dat niemand binnen een overheidsinstantie in het kader van het werk represailles mag nemen, ermee mag dreigen of pogen represailles te nemen als vergelding voor een melding of openbaarmaking.

Mogelijke verbeterpunten

De evaluatie in de Visienota identificeerde verschillende knelpunten:

• Het ontbreken van een ondersteunende dienst voor melders
• Het ontbreken van sancties 
• Een complex meldingslandschap
• Een complexe regeling
• Beperkte handhaving

Na een beknopte vergelijking tussen verschillende klokkenluidersregelingen in binnen- en buitenland komt de visienota tot verschillende optimalisatievoorstellen.

Voorstellen voor versterking

• Ondersteuning door de Vlaamse Ombudsdienst
  
  De Vlaamse Ombudsdienst zal worden aangeduid als onafhankelijke, ondersteunende dienst. Deze organisatie heeft reeds ruime ervaring opgebouwd rond de klokkenluidersregeling en is daarom goed geplaatst om (potentiële) melders op een neutrale en deskundige manier te informeren en te ondersteunen.
  
  De Vlaamse Ombudsdienst heeft nu nog de rol van extern meldkanaal voor de Vlaamse overheid en enkele lokale besturen. Om verder een onafhankelijke rol te kunnen spelen, zal zij hiervoor vervangen worden door een andere dienst. Ook zal er een gemeenschappelijke informatiegids en/of -campagne uitgewerkt worden in samenwerking met alle betrokken partijen.
   

• Versterking en vereenvoudiging van meldkanalen
  
  De EU-richtlijn verplicht lidstaten om zowel interne als externe meldkanalen op te zetten. Lidstaten moedigen het melden via interne meldkanalen aan boven het melden langs externe kanalen, indien de inbreuk doeltreffend intern behandeld kan worden en indien de melder van mening is dat er geen risico op represailles bestaat.
  
  Het Bestuursdecreet nam dit over en voorziet zowel interne als externe meldkanalen. Melders moeten inbreuken eerst intern melden voordat zij extern melding kunnen doen, indien de inbreuk doeltreffend behandeld kan worden en er geen risico op represailles bestaat.

  Interne meldkanalen hebben het voordeel dat zij het dichtste bij de bron van het probleem staan, waardoor zij beter in staat zijn om onderzoek te verrichten en het probleem snel en doeltreffend aan te pakken. De mogelijkheden tot sterkere samenwerking van (interne) meldkanalen zal worden onderzocht.
   

• Verduidelijking van de meldingscascade
  
  De voorwaarden waaraan een melder moet voldoen alvorens te kunnen melden bij een extern meldkanaal ('meldingscascade') moeten worden verduidelijkt bij (potentiële) melders en meldkanalen.
  
  Indien een melder van mening is dat het gebruik van het interne meldkanaal een risico op represailles inhoudt, of dat de inbreuk niet doeltreffend intern behandeld kan worden, dan moet de drempel tot melden bij een extern meldkanaal zo klein mogelijk zijn. Dit geldt bijvoorbeeld wanneer het meldkanaal zelf betrokken is en/of de feiten betrekking hebben op een persoon hoog in de hiërarchie van de organisatie.
  
  De huidige formulering in het Bestuursdecreet kan door sommige melders worden ervaren als een extra drempel om rechtstreeks extern te melden, hoewel de externe meldkanalen in de praktijk geen meldingen weigeren op basis van dergelijke cascaderegels. Een verduidelijking dringt zich dan ook op.
   
• Centraal registratie- en opvolgsysteem
  
  Er wordt een centraal registratie- en opvolgsysteem ontwikkeld voor interne meldkanalen. Dit omvat een tool om de interne meldkanalen doorheen de meldingsprocedure te gidsen, gaande van de ontvangst, categorisering en registratie van de melding tot het onderzoek en de communicatie naar de melder. Zo kunnen zij aan hun wettelijke verplichtingen en de overeenkomstige termijnen voldoen.
   
• Opleidingsaanbod voor meldkanalen
  
  Het Bestuursdecreet voorziet geen specifieke opleiding voor externe meldkanalen voor het behandelen van meldingen, conform de EU-richtlijn. De EU-richtlijn voorziet daarentegen geen opleiding voor de personeelsleden van de interne meldkanalen, wat ook in het Bestuursdecreet niet het geval is.
  
  De praktijk toont evenwel aan dat er een sterke behoefte is aan opleiding ook voor de interne meldkanalen om hen te ondersteunen in hun adviserende en sensibiliserende rol. In samenwerking met de betrokken actoren zal dan ook een toegankelijk en duurzaam opleidingsaanbod voorzien worden voor (interne en externe) meldkanalen, bestaande uit onder meer digitale infosessies, e-learnings en/of webinars.
   
• Betere bescherming van melders
  
  Er wordt ingezet op een betere bescherming van de melders. Dit gebeurt onder meer door te expliciteren dat onbevoegde personeelsleden die de melding ontvangen, geen informatie mogen openbaar maken aan de hand waarvan de identiteit van de melder of van de betrokkene kan worden achterhaald.
  
  Ook worden regelingen in het vooruitzicht gesteld voor:
  • Meldingen van onjuiste informatie
  • Meldingen aan een onbevoegd meldkanaal
  • Het recht voor de melder om bij de ondersteunende dienst een juridisch advies te bekomen over het al dan niet bestaan van de bescherming
     
• Invoering van strafsancties
  
  Het Bestuursdecreet schrijft nu voor dat de Vlaamse Regering doeltreffende, evenredige en afschrikkende administratieve of tuchtrechtelijke sancties dient te bepalen voor iedereen die:
  • Represaillemaatregelen neemt, dreigt te nemen of poogt te nemen als vergelding voor een melding of openbaarmaking
  • Een melding belemmert of probeert te belemmeren
  • De geheimhouding van de identiteit van melders schendt
  • Bewust onjuiste informatie heeft gemeld of openbaar heeft gemaakt
  • De vraag moet worden gesteld of deze sancties een voldoende afschrikkend effect zullen hebben. In tegenstelling tot het Bestuursdecreet zijn in de klokkenluidersregelingen van andere landen strafsancties vastgelegd conform de bepalingen uit de EU-richtlijn.
    
    Er wordt dan ook voorgesteld om in het Bestuursdecreet specifieke strafrechtelijke sancties te voorzien die in lijn liggen met de sancties die van toepassing zijn in de federale openbare sector en de private sector in België.
     
• Behoud van anonieme meldingen
  Ondanks de kritiek op anonieme meldingen wordt in de visienota uitgegaan van het behoud van de mogelijkheid om anoniem te melden, omdat de voordelen groter zijn dan de nadelen. Het Bestuursdecreet zet hier nu al sterk op in en verwijst ook naar de GDPR, maar de uitvoering op dit vlak kan mogelijk beter.

Vervolgtraject

Deze nota werd overgemaakt voor verdere bespreking aan het Vlaams Parlement. Na deze bespreking wordt het wetgevend traject voorbereid. Acerta volgt het verdere traject verder op.