Toxisch leiderschap: wat zijn de gevolgen voor je team?

De toxische leider, we zien hem of haar tegenwoordig steeds vaker opduiken in de media. Ze vormen een veelbesproken topic op congressen, zorgen voor onrust binnen bedrijven en worden breed uitgesmeerd op sociale media. Wat zijn de effecten van toxisch leiderschap binnen je organisatie en je team en hoe herstel je het evenwicht? 

Bijna 1 op 2 werknemers kreeg al te maken met toxisch leiderschap

Uit onze Spiegelbevraging blijkt dat 45% van de werknemers tijdens hun loopbaan al geconfronteerd werd met toxisch leiderschap. Alleen al het afgelopen jaar was dat voor 38% het geval. Vooral jongeren zijn vaak slachtoffer: bijna de helft van de 18- tot 35-jarigen (49,7%) kreeg het voorbije jaar te maken met toxisch gedrag van een leidinggevende. Opvallend is dat bijna 1 op de 4 niets ondernam, ondanks het feit dat 3 op de 4 werkgevers een meldpunt voor grensoverschrijdend gedrag voorzien.

Wat zijn de gevolgen van toxisch leiderschap?

Toxische leiders vertonen vaak dominant, controlerend en intimiderend gedrag. Ze zaaien angst, overschrijden soms grenzen en creëren zo een onveilige werkomgeving. Dat laat zijn sporen na. Na verloop van tijd heeft dit negatieve gevolgen voor het team:

• Hoog verloop: werknemers zullen vaker uit eigen beweging vertrekken of uitvallen door ziekte;
• Dalende motivatie en betrokkenheid;
• Een angstcultuur binnen het bedrijf;
• Reputatieschade, waardoor het aantrekken van talent moeilijker wordt.

Toxisch leiderschap is dus niet alleen schadelijk voor individuele werknemers, maar tast op termijn ook de hele organisatie aan – en zelfs de leider zelf. Een ontslag van de betrokken leidinggevende lijkt een logische oplossing, maar volstaat zelden. Deze leiderschapsstijl heeft vaak al wortel geschoten in het team.

De overlevingsstrategieën van werknemers

Bij toxisch leiderschap ontwikkelen werknemers overlevingsstrategieën om hun job en/of positie te kunnen behouden. We onderscheiden hier twee soorten:

• De onopvallende: deze werknemers proberen niet op te vallen en afstand te houden van de toxische leider;
• De hechtende: deze werknemers willen zo dicht mogelijk bij de toxische leider staan, waardoor er zelfs een soort van ‘hechting’ ontstaat (het gekende Stockholmsyndroom).

Zodra de toxische leider uit het beeld verdwijnt, ontstaat er vaak een (verdoken) oorlog tussen deze twee strekkingen. Het team heeft dan een reset nodig die verder gaat dan een verandering van leiderschap. Deze reset moet opnieuw een veilige plek creëren en de relaties tussen de teamleden onderling en met de organisatie herstellen.

Herstel na toxisch leiderschap: stap voor stap

Wanneer er een nieuwe leidinggevende is aangesteld, wacht een lang proces om het team te herstellen. Dit herstel vraagt om hele specifieke vaardigheden, zoals strategisch denkvermogen en psychologisch inzicht. De overlevingsstrategieën kunnen ook snel weer naar boven komen, waardoor er moeilijk progressie kan worden geboekt.

Externe hulp inschakelen is daarom vaak een slimme keuze. Vanuit Acerta Consult doen we dat op volgende manieren:

• Het coachen van de nieuwe leidinggevende: we bereiden samen de aanpak voor, reiken handvaten en tips aan, evalueren en fungeren als klankbord voor de leidinggevende;
• Begeleiding van het team: via groepscoaching klaren we de lucht in het team en bouwen het team samen weer op door het doel scherp te stellen, de rollen uit te klaren, processen en procedures tegen het licht te houden en de relaties te versterken;
• Een mengvorm van coaching van de leidinggevende en begeleiding  van het team.

Het is belangrijk te beseffen dat dit proces tijd vraagt. Reken erop dat na het vertrek van een toxisch leidinggevende het al gauw een jaar kan duren voor het stof echt is gaan liggen en een team weer een veilig, performant geheel begint te vormen.